Hàng không toàn cầu đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng chính trị lớn nhất trong nhiều năm sau vụ Belarus buộc phi cơ Ryanair (Ireland) hạ cánh đang 'gây bão'.

Ryanair cho biết các kiểm soát viên Belarus đã nói với các phi công rằng có một mối đe dọa đánh bom nhằm vào phi cơ này và ra lệnh cho họ hạ cánh xuống Minsk. (Nguồn: AP)

Chuyến bay FR4978 của hãng hàng không Ryanair, lên đường từ Athens (Hy Lạp) tới thủ đô Vilnius (Lithuania) hôm 23/5, khi bay đến không phận Belarus, cách biên cương Lithuania 10km đã buộc phải chuyển hướng hạ cánh tại thủ đô Minsk của Belarus.

Chuyến bay "gặp bão"

Ryanair cho biết, các kiểm soát viên Belarus đã nói với các phi công rằng có một mối đe dọa đánh bom nhằm vào tàu bay này và ra lệnh cho họ hạ cánh xuống Minsk. Quân đội Belarus đã điều khiển tàu bay tranh đấu MiG-29 nhằm mục đích thúc giục phi hành đoàn tuân thủ mệnh lệnh của kiểm soát viên chuyến bay.

Khi tàu bay hạ cánh, các viên chức an ninh Belarus đã bắt giữ nhà báo Raman Pratasevich, người điều hành Nexta Live - kênh thông báo dựa trên vận dụng nhắn nhe Telegram từng giúp tổ chức các cuộc biểu tình lớn chống lại Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko. song song, các nhân viên an ninh cũng đưa bạn gái người Nga của ông Pratasevich là Sofia Sapega, sinh viên đại học ở Vilnius, ra khỏi phi cơ.

Sau đó, các mật vụ cùng chó nghiệp vụ đã soát phi cơ và hành lý của hành khách, cho phép chuyến bay tiếp kiến đến Vilnius vài giờ sau đó. tổng giám đốc của Ryanair Michael O’Leary biểu hiện động thái này giống như một “vụ không tặc do nhà nước bảo trợ”.

Ông Pratasevich, nhà hoạt động và nhà báo 26 tuổi, đã rời Belarus năm 2019 và đối mặt với kết tội khích động bạo loạn. Ông là một blogger, đồng sáng lập và biên tập viên của Nexta Live, tham dự chính vào việc tổ chức các cuộc biểu tình ở Belarus sau cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng 8/2020.

Pratasevich bị kết tội kích động bạo loạn và đối mặt với 15 năm tù nếu bị kết án. Tuy nhiên, cơ quan an ninh nhà nước Belarus, hiện vẫn hoạt động với tên gọi KGB từ thời Liên Xô, cũng đã đưa nhân vật này vào danh sách những người bị tình nghi can hệ đến khủng bố, một dấu hiệu cho thấy ông này có thể phải đối mặt với những cáo buộc nghiêm trọng hơn.

Tại Belarus, những người bị kết án khủng bố có thể bị tử hình. Hiện Belarus là quốc gia duy nhất ở châu Âu vẫn duy trì hình phạt tử hình.




Nhà báo Belarus Roman Protasevich. (Nguồn: Reuters)

Các nước phương Tây phản ứng

Một số hãng hàng không châu Âu ngay tức thì bắt đầu lánh né không phận Belarus, một chuồng chồ quan trọng giữa Tây Âu với Moscow và là tuyến đường cho các chuyến bay đường dài giữa Tây Âu và châu Á.

Ông Michael O’Leary nói với đài phát thanh Newstalk của Ireland: "Chúng tôi, giống như sờ soạng các hãng hàng không châu Âu, đang cỡ hướng dẫn từ các nhà chức trách châu Âu và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO)”.

Các hãng hàng không khác, bao gồm cả các hãng vận tải Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ, tiếp bay qua Belarus, nơi tính phí khi phi cơ bay qua không phận của họ. Theo một quan chức Belarus, mỗi chuyến bay mang lại cho Minsk doanh thu khoảng 500 USD, với nguồn thu lên tới hàng triệu USD mỗi năm.

Cơ quan An toàn Hàng không Liên minh châu Âu (EASA) cho biết họ đã thông tin cho 31 nhà nước thành viên về vụ việc và một nguồn tin cho biết cơ quan này đã khuyến nghị nên "cẩn trọng" đối với Belarus.

Phép thử với hệ thống hàng không toàn cầu

Các chuyên gia hàng không cho rằng hệ thống hiệp tác kéo dài nhiều thập kỷ qua đang phải đối mặt với một phép thử quan yếu trong bối cảnh găng Đông-Tây Âu.

Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế của liên hiệp quốc (ICAO) cho biết, sự cố này đi trái lại thỏa thuận hàng không mấu chốt - Công ước về Hàng không Dân dụng Quốc tế, còn gọi là Công ước Chicago, một phần của trật tự quốc tế được tạo ra sau Thế chiến II.

Tuy nhiên, các chuyên gia đạo báo rằng những lời kêu gọi của một số chính trị gia phương Tây về việc đóng cửa hoàn toàn không phận Belarus sẽ đối mặt với những trở lực khó khăn. Theo các quy tắc toàn cầu, ICAO hay bất kỳ nhà nước nào chẳng thể đóng cửa không phận của nước khác, nhưng một số nhà nước (chả hạn như Mỹ) có quyền đề nghị các hãng hàng không của họ không bay đến đó.

Các hãng hàng không toàn cầu đã lên án bất kỳ sự can thiệp phi pháp nào. Hiệp hội chuyển vận Hàng không Quốc tế, đơn vị đại diện cho khoảng 280 hãng hàng không, khẳng định: "Một cuộc điều tra đầy đủ của các cơ quan quốc tế có thẩm quyền là rất cần thiết”.

Tuy nhiên, Ryanair không phải là thành viên của hiệp hội này, hiện vẫn chưa rõ liệu một cuộc điều tra có thể được tổ chức ra sao.

dù rằng được điều phối ở cấp quốc gia và được tương trợ bởi các lề luật hài hòa để duy trì bầu trời an toàn, nhưng ngành hàng không thế giới đang thiếu cơ quan “cảnh sát” để tránh những tranh chấp liên tục về chủ quyền không phận.






ICAO cho biết sự cố máy bay Ryanair đi ngược lại thỏa thuận hàng không mấu chốt. (Nguồn: Pravda)

Mặc dù không có quyền quản lý nhưng ICAO nằm ở trọng điểm hệ thống các tiêu chuẩn an toàn và bảo mật, có thể vượt qua các rào cản chính trị nhưng để đi đến đồng thuận sẽ mất nhiều thời kì. Các lệ luật của ICAO được giám sát bởi 193 thành viên, bao gồm cả Belarus, duyệt y cơ quan có hội sở tại Montreal (Canada).

Về phần mình, Belarus khẳng định cảnh báo được đưa ra từ kiểm soát viên chuyến bay không phải là một trò lừa bịp và là "khuyến nghị" cho các phi công Ryanair.

Trong khi đó, Nga buộc tội phương Tây hành xử “đạo đức giả” khi chứng dẫn trường hợp máy bay của Tổng thống Bolivia buộc phải hạ cánh xuống Áo vào năm 2013 hoặc một tàu bay của Belarus được lệnh hạ cánh ở Ukraine ba năm sau đó.

Năm 2013, Bolivia cho biết phi cơ của Tổng thống Evo Morales đã bị chuyển hướng vì những ngờ rằng cựu nhà thầu của Cơ quan An ninh quốc gia Mỹ Edward Snowden, người bị Washington truy vì tiết lậu bí hiểm chi tiết về các hoạt động giám sát của Mỹ, đã có mặt trên máy bay đó.

Tuy nhiên, các chuyên gia hàng không cho biết, các quyền tự do mở mang cho các hãng hàng không dân sự không ứng dụng cho chuyên cơ chở tổng thống hoặc máy bay của nhà nước, vốn cần sự cho phép đặc biệt để vào không phận của nhà nước khác.

Sau đó, các nước châu Âu đã xin lỗi khi máy bay của Tổng thống Bolivia buộc phải hạ cánh ở Vienna (Áo) và thực tiễn đối tượng Snowden không có mặt trên máy bay.

Sự cố năm 2016 với hãng vận chuyển nhà nước Belarus Belavia cũng tương tự và Ukraine cũng phải bồi thường.

Theo Công ước Chicago năm 1944, mỗi quốc gia có chủ quyền đối với vùng trời của mình, mặc dầu Công ước cũng cấm việc sử dụng hàng không dân dụng gây hiểm nguy cho sự an toàn.

Tuy nhiên, quyền được bay qua các nhà nước khác được bao hàm trong một hiệp ước được gọi là hiệp nghị chuyển vận Dịch vụ Hàng không Quốc tế mà Belarus không phải là thành viên.

Một hiệp ước năm 1971 khác mà Belarus là thành viên đã quy định việc chiếm giữ phi cơ hoặc cố ý truyền đạt thông báo lệch lạc theo cách gây hiểm nguy cho sự an toàn của máy bay là vi phi pháp luật.


Nguồn link: https://bit.ly/33mpnmL